Review: If It Weren't For You, Montenegro, Confessions Of An Eco Terrorist

Als eerste bericht op een nieuwe blog is het gepast om meteen een post te maken over een genre waar ik normaal gesproken weinig mee heb: de documentaire.

Nieuwe blog, nieuw genre, nieuw begin?

Het IDFA in Amsterdam vond afgelopen week plaats en loopt nog door tot deze zondag (de 27e november). Als onderdeel van een van mijn cursussen was ik verplicht minstens twee documentaires te bezoeken. Naar een filmfestival voor de universiteit? Wat een straf.

Lees na de cut mijn gedachten over If It Weren't For You/Als Ik Jou Niet Had, Montenegro en Confessions of an Eco-Terrorist...

If It Weren't For You/Als Ik Jou Niet Had

Om maar meteen met de deur in huis te vallen: het is voor mij onmogelijk om objectief te zijn over deze documentaire. Mijn lieve neef was de producer van deze eindexamenfilm voor de Nederlandse Film en Televisie Academie. Maar hoe veel lovende woorden ik ook geef over deze film, ze zijn allemaal verdiend.

"Na een tijd als verpleegkundige gewerkt te hebben, besloot regisseur Anne-Marieke Graafmans naar de filmacademie te gaan. Met If it Weren't for You studeerde zij dit jaar af. Het leverde haar niet alleen de Tuschinski Award op voor de beste eindexamenfilm maar ook de VPRO Documentaire Prijs 2011. De film volgt het oer-Amsterdamse stel Riek en Harrie in hun huis en in hun garage, maar vooral on the road, in hun geliefde, bijna uit elkaar vallende camper. Riek en Harrie dragen beiden een groot verlies met zich mee, maar ze vinden bij elkaar troost, begrip en - misschien wel het belangrijkste - levensvreugde. Graafmans brengt hen bijzonder warm in beeld: kibbelend met de TomTom, samen liedjes zingend onder de douche, schuifelend tijdens een dansavond op de camping. Hun liefde voor elkaar, maar ook hun verdriet, delen ze moeiteloos met de camera." (synopsis van het IDFA)

De samenvatting zegt eigenlijk alles al wat gezegd moet worden. Als Ik Jou Niet Had is een lieve, grappige, kwetsbare maar vooral ook mooie documentaire. 

De scenes wisselen tussen verdriet en humor, wat ervoor zorgt dat de kijker niet te lang in één van de twee blijft hangen. Want de kracht van de film zit vooral in zijn balans: het is geen exploitatie van het verdriet van deze twee mensen, maar het is ook geen film waarin de personen neergezet worden als vreemde vogels om om te lachen. Er zit heel veel humor in de film, maar als kijker lach je mee, niet uit. Voor ieder moment waar hard om gelachen wordt zit er ook een moment in dat zo hartverwarmend is dat je niet anders kan dan glimlachen.

Een prachtige documentaire over liefde en hoop, waarvan ik niet anders kan dan hem hartelijk aanraden. Bekijk hier de trailer.

Montenegro

Deze documentaire werd samen met Als Ik Jou Niet Had uitgezonden, maar ik had verder nog niks erover gehoord of gelezen. Met een compleet blanco geest begon ik met kijken.

"De zeventigjarige Montenegro woont in een grote tent op een stil eilandje in een rivierdelta, in gezelschap van zijn honden. Hij maakt visnetten. Van de opbrengst koopt hij op z'n tijd drank en tabak de enige luxe die hij zich permitteert. Aan de andere kant van het eiland woont César, die bijen houdt en varkens hoedt in dienst van een boer uit de bewoonde wereld. César heeft een boot, waarmee ze uit vissen kunnen gaan. Als tegenprestatie kookt Montenegro voor César. Ogenschijnlijk is hun vriendschap, gebaseerd op wederzijdse afhankelijkheid, langdurig houdbaar. Maar gaandeweg begint er onderhuids iets te broeien wat op afgunst lijkt en ontstaat er een conflict tussen de twee mannen. Dat zal uiteindelijk nieuw licht op hun verstandhouding werpen. Jorge Gaggero registreert zijn personages geduldig bij hun dagelijkse handelingen: het boeten van netten, het voeren van varkens, het hakken van hout, het roosteren van een vis en het lurken aan een pijpje. De voortdurend alerte honden, die veelvuldig in beeld zijn, overstijgen de rol van edelfiguranten door het aankondigen van plotwendingen. Close-ups van de verweerde koppen van de oude mannen, met hun gebronsde en gelooide huid, vormen een aanvulling op de opnamen van het buitenleven." (synopsis van het IDFA)

Het was duidelijk te zien waarom deze documentaire samen met Als Ik Jou Niet Had werd uitgezonden. Beide documentaires portretteren oudere mensen die het niet altijd even makkelijk hebben gehad. Beiden laten ze zien hoe deze mensen zich door het leven heen slaan. 

Montenegro was voor mij vooral een hele vreemde documentaire. Interessant is hij zeker, maar hij komt beter tot zijn recht wanneer je de tijd hebt gehad om erover na te denken dan de initiële reactie die je erop geeft. Het tempo van de documentaire is heel langzaam en kabbelend, net als de shots en het verhaal in de film. Er is veel sprake van herhaling, Montenegro die zeker in de eerste helft van de film iedere dag dezelfde handelingen uitvoert. Veel begrip voor hem krijg je niet: Montenegro komt over als een vrij bittere oude man, die alle hulp die mensen hem bieden afslaat en mensen van zich afduwt. Montenegro is niet zwijgzaam, maar in de uitingen die hij doet kom je weinig te weten over wie hij is en waarom hij zo is.

In het midden zakt de documentaire daardoor wat in: als kijker raakte ik in verwarring over wat hier nou precies gedocumenteerd werd. De herhaling werd iets te repetitief en de documentaire daardoor een tikje saai. Tegen het einde, waar Montenegro hulp aangeboden krijgt van zijn neef en deze weer afslaat en terugkeert naar zijn huisje op de oever pakt het film de aandacht weer. 

Direct na het zien van deze film was ik er niet erg positief over, maar nadat ik wat tijd heb gehad om erover na te denken waardeer ik hem meer. Waar Als Ik Jou Niet Had optimistisch van toon was en een bericht van hoop in zich had was Montenegro voor mij persoonlijk het tegenovergestelde. Ondanks dat Montenegro zich als niet bijzonder sympathiek toonde in de film liep ik de zaal uit met veel sympathie en een tikje medelijden voor de eenzame oude man.

Confessions of an Eco-Terrorist

Dit was de derde documentaire die ik zag, en eentje die ik uitgekozen had aan de hand van het onderwerp en de beschrijving. Ik werd niet teleurgesteld: Confessions of an Eco-Terrorist is ongelofelijk grappig.

"Mensen vragen altijd of we meestal bluffen, of altijd bluffen. Ik antwoord: meestal winnen we, en dat is wat telt." Aan het woord is filmmaker Peter Brown, die ruim dertig jaar vocht tegen walvisjagers, zeehondenkillers en visstropers aan de zijde van oud Greenpeace-oprichter kapitein Paul Watson. In Confessions of an Eco-terrorist geeft hij een humorvol kijkje in de scheepskeuken van de bemanningsleden van Watson's 'Sea Shepherd Conservation Society', die vóór alles volleerde mediamanipulatoren blijken te zijn. Dat spreekt ook uit de manier waarop Brown zijn ironische film heeft samengesteld: als een avonturenfilm, bevolkt door excentrieke figuren, met suggestief gemonteerde beelden en spannende muziek, geluidseffecten, animaties, televisie-archiefbeelden en een vlot vertellende voice-over die oneliners debiteert als "één nijdige veganist staat gelijk aan een bunker vol machinegeweren". Alles is geoorloofd als het doel - het redden van zeedieren - daarom vraagt. Dus zijn ze bij de illegale kabeljauwvisserij in de Canadese 'Grand Banks' en de jaarlijkse traditionele walvisslachting op de Deense Faroe-eilanden. En provoceren ze Indiaanse walvisjagers en confronteren ze een zwaarbewapend Noors marinefregat dat met scherp schiet. "Waar Greenpeace met borden zwaait en schreeuwt, houden wij de milieuboeven tegen terwijl ze bezig zijn." (synopsis van IDFA)

Confessions of an Eco-Terrorist is een avontuur, een documentaire die vormgegeven is als een actie-komedie. Iedereen in de film heeft een personage, en de film is strak ingedeeld in aparte hoofdstukken, als een waargebeurde avonturenroman. De indeling, waarbij iedere missie wordt weergegeven als een hotspot op een wereldkaart, zorgt ervoor dat de documentaire niet verveeld. Net op het moment dat de kijker toe is aan iets nieuws wordt er een ander onderwerp aangesneden, met de sarcastische voice-over van Brown als leidraad door de film.

De film is briljant in zijn zelfbewustzijn: vroeg in de film zegt Peter Brown dat de crew van de Sea Shepherd er vaak van wordt beschuldigd dat ze de media manipuleren. Hij geeft volmondig toe dat dat zoveel mogelijk gedaan wordt. Deze documentaire is ook een briljant staaltje manipulatie: binnen minuten had Brown het publiek van de film aan zijn kant. De toeschouwers in de zaal lachten als één om zijn grappen, en de domme fouten van de milieu slechteriken waartegen de Sea Shepherd streed. Iedere keer als er wreedheid tegenover dieren te zien was, of werd geïmpliceerd door Brown, waren er geschokte kreten te horen, en uitspraken als "dat doe je toch niet!" hoorde ik regelmatig hardop door de zaal klinken. 

De hoge tempo van de grappen en de one-liners van Brown beginnen af en toe te irriteren: hij lijkt zichzelf soms wel heel erg grappig te vinden. Maar Brown geeft de kijker geen kans om een negatief oordeel over de film te vormen, want iedere flauwe opmerking of ophemeling van de Sea Shepherd wordt gevolgd door een hilarische uitspraak, of snijdende observatie. 

Het is een film die bevestigd wat iedereen al weet: dierenleed is verschrikkelijk, en er moet iets aan gedaan worden. Voor degenen die het niet eens zijn met de methodes van de Sea Shepherd crew (en ik ben er zelf ambivalent over) zal dit geen film zijn die hen van gedachten laat veranderen. Maar wat je mening ook is over dierenmishandeling of eco-terrorisme: deze documentaire is het waard voor de humor alleen. (zie de trailer hier)